Z uwagi na nawarswienie się licznych robót na trasach kolejowych, dochodzi do pogorszenia się sytuacji każdego z nas, czyli pasażerów. Pociągi często są spóźnione, przepełnione, a nierzadko zdarza się, iż w ogóle nie przyjeżdżają. Warto więc wiedzieć jakie uprawnienia przysługują nam w momencie, gdy kolej nie wywiązuje się z zawartej z nami umowy przewozu. Dzięki przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej dysponujemy bowiem nie tylko podstawowym roszczeniem odszkodowawczym z art. 471 Kodeksu cywilnego („ Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. ”), ale także roszczeniami wywiedzionymi z przepisów unijnego prawa wtórnego, rozszerzanymi przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Tym właśnie roszczeniom poświęcona będzie dalsza część artykułu. Prawa i obowiązki pasażerów w ruchu kolejowym są ujednolicone na poziomie całej Unii w rozporządzeniu o numerze 1371/2007/WE. Ponieważ jest to rozporządzenie obowiązuje ono zarówno państwa, jak i jego obywateli, przedsiębiorstwa i inne osoby prawne w sposób bezpośredni tzn. gdy z treści przepisów wynika jakieś roszczenia dla jednostki może ona, a nawet powinna powołać się na nie przed sądem krajowym. W sprawach nieuregulowanych w rozporządzeniu należy stosować Konwencję o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF). Dopiero, gdy interesujące nas kwestie nie są uregulowane w tej konwencji sięgamy do przepisów prawa polskiego. Ustawodawca unijny przyznał pasażerom różnego rodzaju roszczenia w zależności od sytuacji w jakiej się znaleźli. W następnych punktach opiszę te najważniejsze z nich. Odszkodowanie za opóźnienie – moim zdaniem najistotniejsze uprawnienie przyznane pasażerom komunikacji kolejowej przez ustawodawcę unijnego. Dlatego przytoczmy tutaj artykuł będący jego podstawą: Art. 17 Nie tracąc prawa do przewozu, pasażer może zażądać od przedsiębiorstwa kolejowego odszkodowania za opóźnienie w przypadku opóźnienia pomiędzy podanym na bileciemiejscem wyjazdu i miejscem docelowym, za które nie otrzymał on zwrotu kosztów biletu zgodnie z art. 16. Minimalna kwota odszkodowania wynosi: a) 25 % ceny biletu w przypadku opóźnienia wynoszącego od 60 do 119 minut; b) 50 % ceny biletu w przypadku opóźnienia wynoszącego 120 minut lub więcej. Aby jednak odszkodowanie mogło zostać przyznane należy spełnić kilka warunków wprowadzonych zarówno przez ustawodawcę unijnego, jak i krajowego, a nawet przez przedsiębiorstwo kolejowe. Są to: umowa przewozu nie może zostać zawarta w ramach abonamentu lub kolejowego biletu okresowego. W przypadku tych umów odszkodowanie może być dochodzone na podstawie warunków określonych przez przedsiębiorstwo kolejowe; przy obliczaniu czasu opóźnienia nie uwzględnia się opóźnień, co do których przedsiębiorstwo kolejowe może udowodnić, że zdarzyły się poza terytorium, na którym stosuje się Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską; gdy umowa transportu dotyczy podróży w obie strony, odszkodowanie za opóźnienie w podróży docelowej lub powrotnej obliczane jest na podstawie połowy ceny zapłaconej za bilet. W analogiczny sposób cena biletu na opóźnione połączenie odbywane na podstawie każdej innej formy umowy transportu, która pozwala na podróż na kilku kolejnych odcinkach trasy, obliczana jest proporcjonalnie do pełnej ceny biletu. pasażerowi nie przysługuje prawo do odszkodowania, jeżeli został poinformowany o opóźnieniu przed zakupem biletu lub jeżeli opóźnienie w wyniku kontynuacji podróży innym połączeniem lub poprzez zmianę trasy jest krótsze niż 60 minut. przedsiębiorstwa kolejowe mogą wprowadzić próg minimalny, poniżej którego odszkodowanie nie będzie wypłacane. Wysokość progu nie przekracza 4 EUR. odszkodowanie może zostać wypłacone w postaci kuponów lub innych usług, jeżeli ich warunki są elastyczne (szczególnie w odniesieniu do okresu ważności oraz miejsca docelowego); Te warunki ustanowione są przez samo rozporządzenie 1371/2007/WE. Istnieją jeszcze inne, wprowadzone przez Polskę na mocy tego rozporządzenia, a także przez same przedsiębiorstwa komunikacyjne. Zostaną one przeze mnie przedstawione w ostatniej części poniższego artykułu, poświęconej sposobom dochodzenia odszkodowania za opóźnienie pociągu w Polsce. Zwrot kosztów biletu lub zmiana trasy – takie uprawnienie przyznane zostało na podstawie art. 16 rozporządzenia 1371/2007/WE. Przysługuje one podróżującym, w przypadku, gdy istnieją uzasadnione powody, aby przypuszczać, że opóźnienie przyjazdu do miejsca przeznaczenia przekroczy 60 minut w stosunku do umowy transportu. W takiej sytuacji przewoźnik kolejowy powinien niezwłocznie zaproponować jedną z trzech alternatyw: zwrot pełnego kosztu biletu na warunkach, na jakich został opłacony, za część lub części niezrealizowanej podróży oraz za część lub części już zrealizowane, jeżeli taka podróż jest już bezcelowa w kontekście pierwotnego planu podróży, wraz z zapewnieniem w odpowiednich przypadkach połączenia powrotnego do miejsca wyjazdu w najbliższym dostępnym terminie; kontynuacje lub zmianę trasy podróży, przy porównywalnych warunkach przewozu, do miejsca docelowego w najbliższym dostępnym terminie; kontynuację lub zmianę trasy podróży, przy porównywalnych warunkach przewozu, do miejsca docelowego w późniejszym terminie dogodnym dla pasażera; Podsumowując przepis ten zobowiązuje przewoźnika albo do zwrotu kwoty zapłaconej przez nas za podróż albo do zaoferowania nam innego połączenia kolejowego bez żadnych dopłat. Roszczenie to aktualizuje się w momencie, gdy pociąg albo ma 60 minut opóźnienia, albo wiemy, iż będzie on miał 60 minutowe opóźnienie. Z treści artykuły wynika, iż to do pasażera należy wybór między jedną z wymienionych wyżej alternatyw. Pomoc – w ten sposób zatytułowany jest art. 18 rozporządzenia, który zobowiązuje przedsiębiorstwa kolejowe, w przypadku opóźnienia pociągu wynoszącego więcej niż 60 minut do nieodpłatnego oferowania: posiłków i napojów odpowiednio do czasu oczekiwania, jeżeli są one dostępne w pociągu lub na stacji lub mogą zostać w rozsądnym zakresie dostarczone; o ile jest to fizycznie możliwe, zakwaterowania w hotelu lub innym miejscu oraz transport pomiędzy stacją kolejową a miejscem zakwaterowania w przypadkach konieczności pobytu przez jedną lub kilka nocy albo jeżeli niezbędny jest pobyt dodatkowy; o ile jest to fizycznie możliwe, transportu z pociągu do stacji kolejowej, do miejsca odjazdu zastępczego środka transportu lub do miejsca przeznaczenia, jeżeli pociąg został unieruchomiony na trasie; Artykuł ten nie jest niestety obwarowany żadną sankcją. Oznacza to, iż to w gestii przedsiębiorstwa kolejowego leży, czy rzeczywiście zaoferuje nam takie usługi. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo kolejowe nie wywiązuje się z obowiązków nałożonych na nie przez przepisy rozporządzenia, nam jako pasażerom pozostaje złożenia skargi do Urzędu Transportu Kolejowego, w której wykażemy naruszenie naszych praw. Ewentualna kara nałożona na przedsiębiorstwo nie będzie jednak dla nas podstawa do wysuwania żadnych roszczeń. Powyższe prawa zostały przyznane pasażerom komunikacji kolejowej w przypadku opóźnień pociągów. Ostatnia część tego artykułu będzie krótkim poradnikiem, w jaki sposób można dochodzić Polsce najważniejszego z tych praw tj. odszkodowania za opóźnienie pociągu. Na samym początku należy stwierdzić rzecz wysoce zasmucającą dla wszystkich polskich pasażerów i amatorów kolei. Rozporządzenie 1371/2007/WE uprawnia bowiem państwa członkowskie UE do zwolnienia niektórych przedsiębiorstw kolejowych na łączny okres 15 lat (czyli w Polsce do mniej więcej 2024 roku). Polska skorzystała z tego zwolnienia. Nie jest ono jednak zawarte, jak przypuszczałby prawie każdy prawnik, w przepisach przejściowych do ustawy o transporcie kolejowym. Upoważnienie do zwolnienia polskich przedsiębiorstw kolejowych ze stosowania niektórych przepisów tej ustawy zostało zawarte w art. 2 ustawy zmieniającej ustawę o transporcie kolejowym ( z 2009 r. Nr 214, poz. 1658). Na tej podstawie Minister Infrastruktury wydał rozporządzenie z dnia 25 maja 2011 roku w sprawie zwolnienia ze stosowania niektórych przepisów rozporządzenia(WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego praw i obowiązków pasażera w ruchu kolejowym. Zwalnia ono przedsiębiorstwa prowadzące krajowe połączenia pasażerskie ze stosowania przepisów tej rozporządzenia z nielicznymi wyjątkami. Do tych wyjątków nie zalicza się niestety ani. ani art. 17 rozporządzenia 1371/2007/WE (punkty I i III niniejszego artykułu). Polski ustawodawca pozostawił jedynie roszczenie z art. 16 rozporządzenia 1371/2007/WE (punkt II niniejszego artykułu). Jednakże w §2 tego rozporządzenia minister ustanawia wyjątek od powyższego artykułu, czyli „przywraca” stosowanie w Polsce art. 17 jednakże tylko w stosunku do pociągów rodzaju Ekpres, InterCity, Express InterCity, EurCity i EuroNight. Podsumowując powyższe rozumowanie: w Polsce odszkodowania z tytułu opóźnienia pociągu można dochodzić tylko i wyłącznie w pociągach rodzaju Ekpres, InterCity, Express InterCity, EurCity i EuroNight. Natomiast zwrotu kosztów biletu lub zmiana trasy można domagać się od wszystkich przewożników krajowych. Na stronie PKP Intercity można odnaleźć formularz , którego wypełnienie stanowi podstawę do ubiegania się o odszkodowanie. Zgodnie z nim odszkodowanie przysługuje w wysokości określonej przez rozporządzenie 1731/2007/WE, przewyższające kwotę o równowartości 4 Euro. Ponadto, jak zastrzega PKP Intercity odszkodowanie nie przysługuje, jeżeli opóźnienie pociągu jest następstwem: okoliczności zewnętrznych w stosunku do ruchu kolei, których przewoźnik, mimo zastosowania niezbędnej w powstałej sytuacji staranności, nie mógł uniknąć, ani których skutkom nie był w stanie zapobiec (np. trudne warunki pogodowe: silne burze, powodzie, huragany, nawałnice itp.), winy podróżnego, zachowania się osoby trzeciej, którego przewoźnik, mimo zastosowania nakazanej sytuacją staranności, nie mógł uniknąć i którego skutkom nie mógł zapobiec (np. wypadki na szlaku kolejowym spowodowane działaniem osób trzecich, kradzież elementów eksploatacji kolejowej); zarządcy infrastruktury lub inny przedsiębiorca kolejowy eksploatujący tę samą linię kolejową nie są traktowani jako osoby trzecie, ograniczeń w ruchu kolejowym będących wynikiem strajku, o których podróżny został poinformowany w sposób zwyczajowo przyjęty. Przesłanki wyłączające odpowiedzialność przewoźnika zostały sporządzone w oparciu o Konwencję o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF). Wydawać by się mogło, iż są zatem zgodne z prawem. Otóż nie. Po stronie pasażerów komunikacji kolejowej stanął ostatnio Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej i w swoim wyroku w sprawie C-509/11 ÖBB-Personenverkehr orzekł, iż „ przedsiębiorstwo kolejowe nie ma prawa zawrzeć w swoich ogólnych warunkach przewozu klauzuli, na mocy której jest ono zwolnione z ciążącego na nim obowiązku przyznania odszkodowania za opóźnienie, jeżeli opóźnienie spowodowane jest działaniem siły wyższej lub jedną z przyczyn wymienionych w art. 32 ust. 2 przepisów ujednoliconych o umowie międzynarodowego przewozu osób i bagażu kolejami Konwencji o międzynarodowym przewozie kolejami z dnia 9 maja 1980 r., zmienionej protokołem wileńskim z dnia 3 czerwca 1999 r.” Podsumowując powyższe orzeczenie PKP Intercity nie może powoływać się na powyższe przepisy jako podstawę odmowy przyznania nam odszkodowania za opóźnienie pociągu. Jedyne warunki, jakie muszą zostać spełnione przez podróżującego zawarte są w rozporządzenia 1371/2007/WE i tylko one mogą stanowić podstawę odmowy przyznania odszkodowania (punkt II niniejszego artykułu). Jako podsumowanie niniejszego artykułu należy zauważyć, iż prawa pasażera w ruchu kolejowym dalej nie są chronione w zadowalający sposób. Mimo, iż dzięki UE pasażerom została przyznana pula uprawnień, decyzją polskiego ustawodawcy ich realizacja została zawieszona na okres co najmniej do 3 grudnia 2014 roku, a zapewne i dłużej (do 2024 roku). Należy jednak korzystać z uprawnień, które nie zostały nam odebrane tj. domagać się odszkodowania w przypadku opóźnienia przejazdu pociągami rodzaju Ekpres, InterCity, Express InterCity, EurCity i EuroNight. Dzięki orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej droga do uzyskania odszkodowania jest o wiele prostsza i skuteczniejsza. Nie bójmy się z niej korzystać.